De stad Lier heeft zijn oorsprong te danken aan zijn patroonheilige: Sint-Gummarus.
Moerassig rivierland.
Oorspronkelijk was Lier een moerassig rivierland waarin de Grote en Kleine Nete zich een weg baanden waardoor het lager gelegen gebied regelmatig overstroomd werd.
In dit vroegere waterzieke gebied werd in 1860 – bij het uitdiepen van de vest t.h.v. de Dungelhoefkazerne – dan ook een volledig skelet van een mammoet gevonden. (Dit skelet bevindt zich in het Museum voor Natuurwetenschappen in Brussel en een 3-D-print op ware grootte kan men bewonderen in het Stadsmuseum van Lier).
Ten noord-oosten van de huidige stad bevond zich een hoger gelegen vruchtbaar gebied waar men restanten van oude nederzettingen gevonden heeft welke dateren uit de Keltische en de Gallo-Romeinse tijd.
Sint-Gummarus
Het Alliers (Oud-Lier) in Emblem maakte deel uit van dit hoger gelegen gebied en het is dan ook hier dat we de bakermat van Lier terugvinden in de persoon van Gummarus.
Hij leefde (waarschijnlijk) in de achtste eeuw en behoorde tot een adellijke familie die grootgrondbezitter was van landerijen in Emblem (ten noorden van het huidige Lier). Hij werd opgeleid aan het Merovingische koninklijk hof van Pepijn van Herstal.
Bedevaarten
Na de dood van Gummarus en de overbrenging van zijn stoffelijk resten naar Nivesdonk, waar hij een gebedsplaats had gebouwd, verschoof de verering van Emblem naar het huidige Lier en meer bepaald naar zijn begraafplaats t.h.v. de huidige Sint-Pieterskapel.
Gasthuizen en kloosters werden opgericht om de talrijke bedevaarders op te vangen waardoor ook het economisch zwaartepunt zich verplaatste van Emblem naar Lier (dat toen Lyra of Ledo werd genoemd).
Van de onrustige periode van de 9e tot de 2e helft van de 10e eeuw is er relatief weinig gekend gezien de invallen van de Noormannen in onze streken.
Uit deze periode dateert de moord op priester Fredegerus (837) van wie, tijdens het opdragen de Eucharistie in de Sint-Pieterskapel, door de invallende Noormannen het hoofd werd gekloven. Hierop begonnen de klokken te luiden en de invallers, met blindheid geslagen, sloegen op de vlucht. Op die wijze bleven het klooster en de relieken van de H. Gummarus gespaard.
Godswraak
Dit historisch feit ‘Godswraak’ genoemd, wordt nog steeds elke jaar in Lier herdacht wanneer in november op donderdagavond vóór het feest van de heilige Andreas, in heel Lier om 19u alle klokken worden geluid.
In 980 krijgt de monastieke gemeenschap de toelating om de bouwvallige kloosterkerk te vervangen door een nieuwe kerk, toegewijd aan Sint-Jan-de Doper. Deze kerk in Romaanse stijl, zou de grote toeloop van bedevaarders kunnen opvangen, tevens wordt de toelating gegeven om een kapittel van kanunniken op te richten die het beheer van de kerk en de bedevaart te regelen.
Stadsrechten
Zowel op de linker- als op de rechteroever van de Kleine Nete groeide deze nederzetting uit tot een omwalde versterkte ‘oppidum’. Op 25 februari 1212 krijgt Lier van Hertog Hendrik I van Brabant stadsrechten.
De stad breidt uit en de eerste omwalling wordt in de tweede helft van de 14e eeuw verruimd tot de huidige kleine stadskern (de zgn. ‘Lierse Kuip’: Gasthuisvest, Bril, Kapucijnenvest, Kolveniersvest, Karthuizersvest, Predikherenlaan, Kluizevest). De gebieden buiten deze omwalling werden de ‘Bijvang van Lier’ genoemd. Daartoe behoorden o.a.: Emblem, Nazareth, Kessel, Bevel, Nijlen, Hagenbroek, Lachenen,… In dezelfde periode wordt het belfort gebouwd (1369 – UNESCO-werelderfgoed).
Lier groeit uit tot een van de belangrijkste bedevaartplaatsen van Brabant en de Lage Landen en ook de handel en economie neemt een hoge vlucht. Hieraan is het alleenrecht in Brabant op de vee-(schapen)markt niet vreemd en ook de lakenhandel bloeit sterk op.
Door dit alles wordt ook de kerk van Sint-Jan-de Doper te klein zodat in 1378 een aanvang genomen wordt met de bouw van een nieuwe – veel grotere – kerk in Brabantse hoog-Gothiek. Men vangt aan met de bouw van de toren (toen nog bekroond met een spits) en bouwt nadien de beuken en het koor systematisch verder over de bestaande kerk. De bouwwerken verlopen met horten en stoten (bij gebrek aan materiaal en fondsen) zodat dikwijls beroep moet gedaan worden op de bisschop van Kamerijk (Cambrai) om de gelovigen aflaten te verlenen voor giften en/of nalatenschappen om de werken te bekostigen.
Het huwelijk van Filips de Schone en Johanna van Castilië
De kerk is nog niet volledig afgewerkt wanneer er op 20 oktober 1496 het huwelijk wordt ingezegend van de ouders van keizer Karel V: Filips de Schone en Johanna van Castilië. De historische draagwijdte van dit huwelijk zal de geschiedenis van Europa (en zijn latere koloniën en invloedgebieden) grondig veranderen. Frankrijk werd hierdoor in de tang genomen door ten oosten en noorden: het Habsburgse rijk en ten zuiden Spanje…
Dat dit huwelijk in Lier en niet in Antwerpen of Brussel plaatsvond is mogelijk het gevolg van de rivaliteit tussen beide steden en tevens onder de invloed van Margaretha van York, die verwant was met Filips de Schone. Wij weten dat zij een bijzondere verering had voor Sint-Gummarus en meermaals meeging in de jaarlijkse processie ter ere van onze stadsheilige. Zij zal ook wel in bewondering gestaan hebben voor de prachtige nieuw gebouwde kerk, die toen bijna voltooid was, en dit een geschikte plaats gevonden hebben voor dit koninklijk huwelijk.
Dit historische huwelijk moet voor het kleine Lier (toen minder dan 7.000 inwoners) wel een enorm evenement geweest zijn: er werd uitbundig gefeest, gegeten en gedronken en op de avond van de huwelijksdag stortte de Aragonbrug in onder het gewicht van de toeloop van de bevolking waardoor verschillende mensen verdronken…
Lakennijverheid en bierbrouwerijen
Naast de groei van de lakennijverheid wordt Lier vooral in de 15e eeuw, een centrum van bierbrouwerijen. Het Lierse bier (zoals ‘caves’, gruitbier, hopbier, …) had in 1432-1433 een jaarproductie van 1,1 miljoen liter.
Door de stadsgroei wordt overgegaan tot gebiedsuitbreiding en wordt de derde omwalling aangelegd en t.h.v. de uitvalswegen de 5 stadspoorten gebouwd. Deze situeert zich ter hoogte van de huidige vesten: deze groene stadswandeling omringt het stadcentrum en heeft een totale lengte van 4,2 km.
